QL chuyển hóa từ những thay đổi về lượng dẫn đến những thay đổi về chất và ngược lại

QL chuyển hóa từ những thay đổi về lượng dẫn đến những thay đổi về chất và ngược lại

- Quy luật này chỉ ra cách thức chung nhất của sự vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng.

- Các khái niệm:

* Chất dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự vật, hiện tượng; là sự thống nhất hữu cơ của các thuộc tính, yếu tố tạo nên sự vật, làm cho sự vật là nó, phân biệt nó với sự vật khác.

Đặc điểm cơ bản của chất là nó thể hiện tính ổn định tương đối của sự vật, hiện tượng; nghĩa là khi nó chưa chuyển hóa thành sự vật, hiện tượng khác thì chất của nó vẫn chưa thay đổi.

Mỗi sự vật, hiện tượng đều có quá trình tồn tại và phát triển qua nhiều giai đoạn, trong mỗi giai đoạn ấy nó lại có chất riêng. Như vậy, mỗi sự vật, hiện tượng không phải chỉ có một chất mà có thể có nhiều chất.

Chất của sự vật không những được quy định bởi chất của những yếu tố tạo thành mà còn bởi phương thức liên kết giữa các yếu tố tạo thành, nghĩa là bởi kết cấu của sự vật. Trong hiện thực các sự vật được tạo thành bởi các yếu tố như nhau, song chất của chúng lại khác.

Sự thay đổi về chất của sự vật vừa phụ thuộc vào sự thay đổi các yếu tố cấu thành sự vật, vừa phụ thuộc vào sự thay đổi phương thức liên kết giữa các yếu tố ấy.

* Lượng dùng để chỉ tính quy định khách quan vốn có của sự vật về các phương diện: số lượng các yếu tố cấu thành, quy mô của sự tồn tại, tốc độ, nhịp điệu của các quá trình vận động, phát triển của sự vật.

Lượng còn biểu hiện ở kích thước dài hay ngắn, số lượng lớn hay nhỏ, tổng số ít hay nhiều, trình độ cao hay thấp, tốc độ vận động nhanh hay chậm, màu sắc đậm hay nhạt...

Trong tự nhiên và phần nhiều trong xã hội, lượng có thể đo, đếm được nhưng trong một số trường hợp của xã hội và nhất là trong tư duy, lượng khó đo được bằng số liệu cụ thể mà chỉ có thể nhận biết được bằng năng lực trừu tượng hóa.

Sự phân biệt giữa chất và lượng chỉ có ý nghĩa tương đối, tùy theo từng mối quan hệ mà xác định đâu là lượng và đâu là chất; cái là lượng trong mối quan hệ này, lại có thể là chất trong mối quan hệ khác.

- Quan hệ biện chứng giữa chất và lượng

+ Giữa chất và lượng có tính thống nhất: Bất kỳ sự vật, hiện tượng nào cũng là sự thống nhất của hai mặt chất và lượng, chúng tác động qua lại lẫn nhau làm cho sự vật biến đổi. Trong khoảng giới hạn nhất định, sự thay đổi về lượng chưa dẫn đến sự thay đổi về chất, sự vật đang còn là chính nó gọi là “độ”. Độ là phạm trù triết học dùng để chỉ khoảng giới hạn mà trong đó sự thay đổi về lượng chưa dẫn đến sự thay đổi về chất, sự vật đang còn là chính nó.

+ Quá trình chuyển hóa từ những sự thay đổi về lượng thành những sự thay đổi về chất: sự thay đổi về lượng đến một thời điểm nhất định thì tạo ra sự thay đổi về chất, thời điểm đó gọi là “điểm nút”. Điểm nút là phạm trù triết học dùng để chỉ thời điểm mà ở đó sự thay đổi về lượng đã đủ làm thay đổi về chất của sự vật. Sự vật tích lũy đủ về lượng tại điểm nút sẽ tạo ra “bước nhảy”. Bước nhảy là phạm trù triết học dùng để chỉ sự chuyển hóa về chất của sự vật do sự thay đổi về lượng trước đó tạo ra. Bước nhảy là sự kết thúc một giai đoạn phát triển, đồng thời lại mở đầu cho giai đoạn phát triển mới tiếp theo, nó là sự gián đoạn trong quá trình phát triển liên tục của sự vật. Cứ như vậy cái mới ra đời thay thế cái cũ.

+ Các hình thức của bước nhảy: căn cứ vào quy mô và nhịp độ của bước nhảy, có bước nhảy toàn bộ và bước nhảy cục bộ; căn cứ vào thời gian của sự thay đổi về chất, có bước nhảy tức thời và bước nhảy dần dần.

+ Chất mới ra đời tác động trở lại lượng của sự vật: Khi chất mới ra đời, nó có tác động trở lại đối với lượng của sự vật, có thể làm thay đổi quy mô, kết cấu, trình độ, nhịp điệu vận động của sự vật.

Khái quát nội dung quy luật: Bất cứ sự vật, hiện tượng nào cũng là sự thống nhất biện chứng giữa hai mặt chất và lượng. Sự thay đổi dần dần về lượng tới điểm nút sẽ dẫn đến sự thay đổi về chất thông qua bước nhảy. Chất mới ra đời tác động đến sự thay đổi của lượng mới. Quá trình đó diễn ra liên tục tạo thành phương thức phổ biến của các quá trình vận động, phát triển của tự nhiên, xã hội và tư duy.

- Ý nghĩa phương pháp luận

Chúng ta phải chú ý cả hai mặt chất và lượng, tạo nên sự nhận thức toàn diện về sự vật. Cần chú ý từng bước tích lũy về lượng để tạo ra sự biến đổi về chất; đồng thời phát huy tác động của chất mới để làm thay đổi lượng mới.

Quy luật này là cơ sở khoa học để chúng ta khắc phục hai biểu hiện tư tưởng sai lầm: tư tưởng nóng vội, chủ quan, duy ý chí, muốn tạo nhanh sự biến đổi về chất mà chưa có sự tích lũy đủ về lượng và tư tưởng bảo thủ, trì trệ, ngại đổi mới, coi sự phát triển chỉ là sự tăng lên đơn thuần về lượng mà không chủ động tạo ra sự biến đổi về chất khi có điều kiện.

Trong hoạt động thực tiễn cần vận dụng linh hoạt các bước nhảy và sử dụng kết hợp các bước nhảy để cải tạo, biến đổi sự vật.

-----

Nguồn: Mai K Đa, Bùi Quang Hưng (2023), Triết học Mác – Lênin: một tóm tắt rất ngắn gọn. Tài liệu hỗ trợ học tập - Lưu hành nội bộ. Url: http://www.elibrary.vn/p/triet-hoc-mac-lenin-tom-tat.html

e-LECTURER.vn

Blog chia sẻ tài liệu hữu ích cho giảng viên, sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh!